Kvinnelege guerillera og oppofrande mor

Ei ung mor og guerillera med rifla over skuldra ammar sitt barn ein gong på slutten av 1970-talet

I 1961 danna ein gjeng radikale universitetsstudentar FSLN (Frente Sandinisra de Liberacion Naciolnal), ei folkeleg motstandsrørsle som hadde eit felles mål om å styrte diktatoren Anastacio Somoza som hadde heldt jarngrep om Nicaragua i omkring tredve år. Dette var ein motstand som gjekk på tvers av sosial, etniske og økonomiske forskjellar i samfunnet. Bønder, arbeidarar, middelklassen, universitetsstudentar og born frå tradisjonelle elitefamiliar stod saman under felles fane.

I tillegg utvikla FSLN tidleg ein feministisk profil og oppfordra kvinner til å tre ut av etablerte roller knytta til heim og born, og inn i militære posisjonar. Fleire kvinner leia studentopprør og var også leiarar for eigne divisjonar innan sandinistrørsla. Blant dei mest kjende er Dora Maria Tallez, ein ung legestudent som i 1978 mellom anna var nestkommanderande under storminga av nasjonalpalasset i Managua; noko som førte til at fleire politiske fangar, blant dei Daniel Ortega, vart lauslatne. I dag er Dora Maria Tallez ein profilert politikar i Nicaragua men som ikkje lenger spelar på dei gamle sandinistane sitt lag. I juni 2008 gjennomførte ho ein sveltestreik i protest mot det ho meiner er eit diktatur leia av Daniel Ortega, henna tidlegare brother in arms.

Men bak ideen om kvinnefrigjering og likestilling låg framleis førestillinga om kvinna som mor, og henna rolle som rein og uskuldig. Det å bruke ei ung mor som propagandasymbol for revolusjonen var også eit strategisk verktøy for sandinistane på 70-talet. FSLN såg at mødrene spela ei viktig rolle i opprettinga av eitt nytt og meir rettferdig nicaraguansk samfunn. I tillegg til å vere guerilleras, vart dei også framstilt som oppofrande mødrer til krigens martyrar, og ikkje minst som framtidige mødrer til borgarane av det nye samfunnet. Nokre FSLN-medlemmer uttalte også at det var kvinna si plikt å produsere for den sandinistiske revolusjonen og lage barn som kunne byggje opp eit nytt og diktaturfritt samfunn.

Det er ikkje tilfeldig at det er ”mødrer” og ikkje” kvinner” som er spesielle i denne samanheng. Kvinner som ikkje er mødrer er farlege individ som menn ikkje veit heilt korleis dei skal handtere. Ei kvinne som er mor er derimot kategorisert som heilag, rein og audmjuk. Til og med soldatar ville kvie seg for å skade mødrer som demonstrere mot eit maktapparat og sørgjer over sine avdøde eller forsvunne søner. På eit tidspunkt oppretta sandinistane noko dei kalla for ”Komiteen av helte-og martyrmødre” – Den største kvinneorganisasjonen i Nicaragua. Denne ligg under FSLN sin masseorganisasjon for kvinner; AMNLAE (Asociación de Mujeres Nicaragüenes Luisa Amanda Espinoza), og er difor kanskje ikkje eit direkte initiativ i frå kvinner sjølv, men ein politisk reiskap for FSLN blant anna som ein stad der sorg over tapte liv blir kanalisert. Slik var den sandinistiske kvinnekampen mangedelt; for fleire var den ein direkte kamp mot diktatur, for nokre var det ei flukt frå tradisjonelle kvinneroller og marginalisering, og for andre igjen ein påtvungen kamp for å fremme politiske krav. Kvinnene samla seg under ei kjennsle av felles liding under diktatoren Somoza, men også i eit protest mot sine hushald prega av machismo. Sjølv om revolusjonen ikkje lyfta kvinner ut av det tradisjonelle kjønnsrollemønsteret som Nicaragua enno erfarer, førte det utan tvil til at førestilling om kjønn vart sett under debatt og inn i eit nytt lys. I dag eksisterer revolusjonsrusen berre som statiske representasjonar på nedslitne murar og husveggar. Den gamle revolusjonshelten Daniel Ortega som ein gong sette kvinnerettar så høgt, er på ny president i landet men ser ut til å ha gløymt sin iver, og mange kvinner kjenner seg svikne. Dei ser ikkje lenger sporet av den sjølverklærte feministen Ortega, ein mann som i dag foretrekker å leiker med kyrkja sine vise menn framfor rebellar og oposisjonelle.